Baba Îshaq (Serhildêrê Raperîna Babayiyan):Baba Îshaq, serwerê serhildana “Babayiyan”e ku ew serhildan bi navê wî jî tê zanîne. Di derbarê jiyana wî de agahiyên pir tunene lê belê hin kes ji bo Baba Îshaqê ku Kurdekî Semsatî ye de dibêjin; “ew kesk ji binemala Keyên Komageneyê ye.” Serhildana Baba Îshaq di sala 1240 an de, li derdora Şarî Semsat, li dijberê rêveberiya Dewleta Selçûkiyan destpêkir, hêzên Baba Îshaq 12 caran hêzên Dewleta Selçûkiyan têk birin lê raperîn dei heman salê de li deşta Malyayê têk çû. Baba Îshaq ew serhildan bi şêwra hevalên xwe ên wek Hacî Bektaşî Welî, birayê wî Menteş, Baba Rlyas û hîn gelekên din bi rêve dibir...

Siltan Selahedînê Eyûbî (532-589/1137-1193), yek ji şexsiyetên herî navdar ê Rojhilata Navîn e, gelek berhem li serhatine nivîsandin û hê jî pir zêde tê heskirin. Helbestvanê navdar Mehmet Akif Ersoy, di helbestek xwe de gotiye; “Siltanê herî xoşewîst yê Şerqê, Selahadîn.” Di sala 1898’an de gava Împaratorê Almanya seredana Şamê kirîye, wî di gotara xwe de weha pesnê Selahedîn daye: “Tiştê dilşadîya minzêde dike ew e ku ez li wî welatî me ku mezintirîn kesê serdema xwe û mêrxastirîn û xweşmêrtirîn gernasê wextê xwe lê jîyaye, ew ê ku hatina wî bi xwe bûye rûmet û esalet û navûdengê wî li hemî welat û şaristanan bilind û belavbûye; ew jî Selahedînê Eyûbî ye.”

Şoreşger û hunermend Merzîye Rezazî(Ferîqî), di 18ê Gulanê sala 1958an de li bajarê Merîwanê yê rojhilatê Kurdistanê ji dayik bû. Malbata wan bi esilê xwe ji bajarê Sine ne. Di temenekî biçûk de eleqeya wê ya muzîkê dest pê dike. Di biçûkatîya xwe de bi xweşikbûyîna dengê xwe kesên derdorê xwe dixe bin bandora xwe. Ê ku li ser wê bandor kirine jî jinên Kurd ên hunermend yên wekî Meryem Xan, Fetane Welîdî, Nesrîn Şêrwan, Eyşe Şan û Gulbihar in.

Nasirê Kurd (Nasir Kurdo, Narseh, Theofobos) yek ji malbatên arîstokrat ên Kurdistanê ye. Di heyama wî de Hurremî li hember Ebbasîyan serî hildan û bi dehan salan ev tevger berdewam kir. Nasirê Kurd jî Hurremî ye, tevlî serhildana Babek dibe û ji Colemêrg û Qendîlê serhildanê organîze dike. Di sala 833yan de li nêzîkî Hewlêrê bi artêşa Xelîfe re şerekî mezin kir û her çiqas di vî şerî de ziyaneke mezin da Ebbasîyan, lê bi windakirina 60.000 leşkeran têk çû. Nasir tev 14.000 leşkerên xwe xwe li Bîzansê girt...

Adîle Xanim, ji malbata mezin a Erdelanê ye ku girêdayî Mîrnişîna Babanê ye. Serbajarê Erdelanê Sîne, ku bi navê xwe yê din Senendec bû;  li Îranê demeke dirêj bûbû navenda çand, huner û wêjeya Kurdan a qesrê. Bavê Adîle Xanimê Evdilqadir Sahibquren, li Tehranê karmendekî payebilind bû. Lê piştî belavbûna Mîrîtîya Babanê, di sala 1851an de, li gel malbata xwe koçî bajarê Sîne dike û jîyana xwe li vê derê didomîne. Adîle Xanim jî, di sala 1859an de, li vî bajarî ku xwedî dîrokeke kevnar e, ji dayik dibe...

Mîna Xanim, di sala 1908an de, li malbateke welatparêz ji dayik bûye. Navê bavê wê Ehmed, navê dayika wê Gulendam e. Ji eşîra Hecî Hesen Xan Hecî Beg e. Ev eşîr digihe Şerefxan Bêdlîsiyê ku hem dîrokzan, hem jî rêveberek e. Mîna Xanim, di sala 1928an de, dema ku hê 19 salî ye bi Qazi Mihemed re dizewice. Ji vê zewacê 7 keç û kurek, 8 zarokên wan çêdibin. Hê ku nezewiciye wek Mîna Îskenderî tê nasîn. Piştre, wek Mîna Qazî û li gel avabûna komarê jî wek Dayê Xanim tê binavkirin...

Mela Selîm Efendî yek ji şêxên mezin ên Hîzanê bû, ji ber ku li gor wexta xwe gelekî têgihîştî û zana bû, bibû cihnişînê Şêx Sibxetullahê Hîzanî yê ku di heman demê de şêxê Hîzanê bû. Ji ber ku Mela Selîm Efendî doza kurdayetîyê jî dikir û ji bo serxwebûna Kurdistanê hewl dida, bi fermanek, ku ji aliyê Siltan Evdilhemîd ve derçûbû, ew û Hecî Mûsa Begê Xoytî û Seyîd Evdilqadir Efendîyê Şemzînanî di sala 1894an de surgunî bajarê Medîneya Munewere bûbûn...

Ji Kurdên Zaza gelek kesî di têkoşîna neteweyî ya Kurd de wek pêşeng yan jî di sefên pêşî de cih girtîye. Di serî de em dikarin navê kesayetên wekî Mela Selîm Efendî, Seyîd Riza, Kurdîzade Ehmed Ramîz, Xelîl Xeyalî, Dr. Nûredin Zaza, Faîq Bûcak, Seîd Elçî, Necmedîn Buyukkaya bihejmêrin. Lêbelê yên ku zêde nayên zanîn yan jî em pê nehisîyane jî gelek in. Bo nimûne, şaîr Mela Ehmedê Palo divê di nav edebîyata netewî ya Kurdan de cihekî wî yê girîng hebe, herwisa Mehdî Ozsoy û Xal Sebrî jî wisa ne...

Mistefa Barzanî, kurê Mihemed e û ew jî kurê Şêx Evdiselamê Yekem e û koka wan digihije şaxekî Mîrekên Amêdîyê. Şêx Mihemedê bavê Mistefa Barzanî, rêvebirê medreseya Barzan bû, ev medrese li vê deverê bûbû cîyê perwerdeyî, xwelêgirtina xelkê mezlûm ê wê derê û serokeşîrên herêmê ji vê yekê gelek aciz bûn. Li ser vê acizîyê, hinek serokeşîrên wê herêmê gilîyê Şêx Mihemed ji rêvebirên Osmanîyan re dikin. Ji ber vê yekê, bi fermana Siltan Evdilhemîdê Duyem, Şêx Mihemedê Barzanî bi tevî malbatê sirgûnî bajarê Bedlîsê dikin. Ew, li vî bajarê qedîm ê Kurdistanê 1-2 salan di bin çavdêriya rayedarên hikûmetê de dimînin û paşê bi destûra hikûmetê dîsa vedigerin herêma Barzan û Şêx Mihemed di sala 1903yê de koça dawî dike...