logo Amadekarîya

Ansîklopediya Kurdistanê

Amadekarîya

Ansîklopediya Kurdistanê

×
Dîrok Erdnîgari Çand û Huner Wêje Kurdolojî Vîdeo
Armanc Kedkar Têkili Derbarê malperê de Desteya Amadekariyê
Bextîyar Elî

Nivîskar: Koma Berhevkariyê

Helbestvan, romannivîs û ronakbîrê Kurd Bextîyar Elî, li bajarê Silêmaniyê li Başûrê Kurdistanê di sala 1960î de ji dayik bûye. Li Silêmanîyê xwendina seretayî li dibistana Şêx Selam qedandiye, dûre li dibistana navendî ya Ezmir xwendiye, qonaxa amadeyî jî li dibistana amadeyî ya Helkewt xilas kiriye. Li Zanîngeha Silêmaniyê û pişt re li Hewlêrê, di fakulteya zanistî ya Zanîngeha Selahedîn di beşê Zevînasî Jeolojî de xwendekar bû, lê xwendina xwe ya zanîngehê xilas nekir.

Di sala 1983yan de, di xwepêşandanên zanîngehê de birîndar dibe, dev ji zanîngehê berdide û ji wê salê bi şûn de bi tevahî xwe ji bo karê edebiyatê terxan dike. Kevintirîn berhema wî ya belavkirî ku di sala 1983yan de nivîsandiye helbesta Niştiman e ku piştî 9 salan di dîwana Guneh û Karneval de tê çapkirin. Di rojên destpêka serhildana 1991an de, bi çend nivîskarên din re hejmareke kovara Azadî ku pênc hejmar jê derdikevin, belav dike. Di sala 1992an de yekemîn dîwana xwe bi awayekî sade û seretayî û bi tîrajeke kêm çap dike. Di navbera salên 1992-1994an de, hejmareke zêde ya panel û semîneran li Hewlêr û Silêmaniyê pêşkêş dike.

Di salên 80yan de, hejmareke helbestên dirêj dinivîse, weke “Bajar”, “Guneh”, “Karneval” û çend helbestên din. Nivîsandina romana yekem ya bi navê “Mirina Tekaneyê Duyem” jî vedigere wê heyamê. Di payîza sala 1989an de, gotara xwe ya yekem di rojnameya paşkoya Iraqê de belav dike. Bextiyar Elî yek ji damezrênerên kovara Rehend e.

Piştî derketina şerê navxwe di Îlona 1994an de, ji Kurdistanê bar dike û berê xwe dide Sûriyê, piştî neh mehan ji jiyana li Şamê, diçe Almanyayê û heya sala 1999an li bajarê Frankfurtê bi cî dibe. Ji sala 1999an ve li bajarê Kolnê rûdine.

Yekemîn romana wî bi navê Mergî Taqaney Duwem (Mirina Tekaneyê Duyem), di sala 1997an de li Swêdê hat weşandin. Di sala 1998an de romana Êvara Perwaneyê dinivîse. Heta niha sê romanên wî wergerî Almanî bûne. Romana wî “Hinara Dawi ya Dinyaye” bi Frensî û Îtalî jî çap bûye. Pirtûkên Kurdî yên bi wergera Almanî çap bûne wiha ne:

-Bachtyar Ali, Der letzte Granatapfel, Wergera ji Kurdî: Ute Cantera-Lang û Rawezh Salim, Unionsverlag, 2016, Zurîx

-Bachtyar Ali, Die Stadt der weißen Musiker, Wer. Peschawa Fatah û Hans-Ulrich Müller-Schwefe, Unionsverlag, 2017, Zurîx

-Bachtyar Ali, Perwanas Abend, Wer. Ute Cantera-Lang û Rawezh Salim, Unionsverlag, 2019, Zurîx

Edebi bir kavşak: Bextiyar Elî romanı

Ji ber xebatê xwe yê wêjeyî gelek xelat stendine. Sala 2009an Xelata Wêjeyê ya HARDIyê, 2014an Xelata Wêjeyê ya Şêrko Bêkes, 2017an Xelata Prestîjê ya Nelly-Sachsê stendiye.


 Hin Berhemên Bextiyar Elî yê Çapbûyî:
- Guneh û Karneval (helbest, 1992)
- Mirina Tekaneyê Duyem (roman, 1997)
- Êvara Perwaneyê (roman, 1998)
- Tevahiya Berhemên Helbestan 1983-1998
- Hinara Dawi ya Dinyayê (roman, 2002)
- Bohemî û Stêrk (helbest)
- Karkirin di Daristanên Firdewsê de (helbest)
- Bersiv di Serdema Windabûna Pirsiyarê de (13 hevpeyvîn bi Bextiyar Elî re)
- Îman û Şervanên Wê-Hizra Fîlozofî û Derketinên Wê Yên Nû di Çanda Kurdî de
- Xwênerê Kujer (gotar)
- Bajarê Muzîkvanên Spî (roman, 2006)
- Heya Şînîya Gulan... Heya Xwîna Firîşteyan (Tevahiya Berhemên Helbestan 1983-2004)
- Xezelnivîs û Baxên Xeyal (roman, 2008)
- Koşka Balindeyên Xemgîn (roman, 2009)
- Apê Min Cemşîd Xan ku Herdem Bayê Ew bi Xwe re Dibir (roman, 2010)

- Le Diyarewe Bo Nadiyar

- Çêjî Mergdostî

- Wek Ballindeyi Naw Cengelle Tirsinakekan

- Sêwî Sêhem, 2009 (Sêva Sêyem)

- Awrrekeyi Orfiyus

- Çaniyekanî Narrêkî

- Nersîsî Kujraw

- Eyî Benderî Dost.. Eyî Keşitî Dujmin, helbest

- Keştîya Ferîşteyan – 1, roman, 2012

- Keştîya Ferîşteyan – 2, roman, 2013

- Ewrên Danîyel, roman, 2015

- Keştîya Ferîşteyan – 3, roman, 2017


ÇAVKANİ

https://www.avestakitap.com/bextiyar-eli#

https://ku.wikipedia.org/wiki/Bextiyar_El%C3%AE

https://rojnameyawelat3.com/di-neynika-wejeye-de-kurd-u-almani/

Nivîsén tékildar

Îsmaîl Heqî Şaweys

Îsmaîl Heqî Şaweys li Mûsilê di sala 1894an de hatîye dinyayê, di 12 Gulana 1976an de çûye ser dilovanîya xwe. Bavê wî efser bû. Li Silêmanîyê dest bi xwendina sereta kirîye û li Bexdadê temam kirîye. Dû re, li Îstanbulê Herbîye xwendiye û wek milazimê duyem tevî artêşa Usmanîyan bûye. Di şerê Balqanan de li Selanîkê dîl ketîye. Pişt re, vegerîyaye Îstanbulê û di Cenga Cîhanê ya Yekem de (1914-1918) wek efser di artêşa Usmanîyan de şer kirîye. Di Sibata 1918an de vegerîyaye Silêmanîyê ku wê demê di navbera Şêx Mehmûd û Îngîlîzan de şer hebû. Îsmaîl Heqî Şaweys di nav berxwedana Kurdan de cihê xwe digre û dibe nûnerê Şêx Mehmûd û bi Îngilîzan re hevdîtinan dike...


Mela Ehmedê Palo

Mela Ehmedê Palo di sala 1920an de li gundê Palo, Sêraçurê hatîye dinyayê. (Dewleta Tirkan di çarçoveya polîtîkaya îlhaqkirina Kurdistanê û tirkkirina Kurdan de navê Sêraçurê bi Tirkî kirîye “Güllüce”.) Di roja 9ê Gulana 1991ê de li rojavayê Kurdistanê, li gundê Qamişlo, Cirnikê çûye rehmetê. Li gundê nêzîkî wê, li goristana Mehmeqîya defin bûye...


Roşan Lezgîn

Roşan Lezgîn di sala 1964an de li gundê Dingilhewa ya bi ser Licê-Diyarbekir hatîye dinyayê. Tenê çar sal dibistan xwendîye. Lê paşê ji derve dibistana navîn, lîse û unîversîte xwendîye û ji beşa Ziman û Edebîyata Tirkî tehsîla lisansê temam kirîye. Di sala 1991ê de, di demên qedexe de, dest bi nivîsandina Kurdî kirîye lê ji sala 1996an vir de berdewam dinivîse. Nivîsên wî li gelek kovar û rojnameyan bi Kurdî (Zazakî û Kurmancî) û Tirkî weşîyane. Heta niha, 19 kitêbên ku wî bi xwe nivîsîne, 22 jî kitêbên ku wî wergerandine weşîyane...